Sự giúp đỡ từ thiện là có hại...

Mấy người bạn của mình đang rủ nhau làm từ thiện vì vụ bão số 9. Dự định sẽ gom tiền bên này rồi nhờ thằng Huy bèo, đang về VN công tác, xuống tận nơi đưa cho chính quyền địa phương, hoặc nhờ một tờ báo nào đó chuyển hộ. Với những việc như thế này thì thằng Huy bèo bạn mình là thằng đáng tin nhất (!) trong số những thằng không thể tin nổi, hehe... Mấy lần trước nó đều hòan thành sứ mệnh, thậm chí còn làm hơn thế. Nhưng chuyến này vì công việc quá bận nên nó được tha. Phương án hai là chuyển tiền cứu trợ thông qua một tổ chức nào đó. Trước khi có Huy bèo thì hội SV Kyoto thường dùng cách này.

Làm từ thiện, nếu đúng theo nghĩa của nó, là việc nên làm mọi nơi, mọi lúc. Làm từ thiện, nếu đúng theo nghĩa của nó, phải được phát xuất từ động cơ duy nhất, vô điều kiện và không vị lợi là lòng thương người. Tất nhiên, cuộc sống không bao giờ cam chịu đơn giản như thế! Nó cho phép chúng ta làm từ thiện với một tâm niệm không hoàn toàn vô tư, nhưng vẫn được chấp nhận rộng rãi, rằng "Mình giúp người ta lúc này thì sẽ có lúc người khác giúp mình". Nó cũng cho phép chúng ta làm từ thiện vì sĩ diện, ví dụ như khi đi chơi với người yêu. Lên tầm doanh nghiệp thì chúng ta có thể làm từ thiện để quảng cáo kết hợp né thuế thu nhập, kiểu mua tranh đấu giá trên TV. Chúng ta cũng có thể làm từ thiện để mong được phước lộc, kiểu ngày rằm đi chùa. Và chúng ta hoàn toàn có quyền làm từ thiện để sám hối, mong chuộc lại những tội lỗi trong quá khứ, giống như anh Năm (Cam) đã đúc tượng tiến chuông. Muôn hình muôn vẻ, thế mới là cuộc sống! Nhưng dù xuất phát từ bất cứ động cơ nào, nếu một việc từ thiện mà giúp được người cần giúp, đỡ được người cần đỡ, thì đó là một việc tốt. Nghĩa là chúng ta nên nhìn kết quả mà đánh giá thôi.

Ai làm từ thiện cũng muốn dẫn đến một kết quả có hậu. Nhưng, cuộc sống không bao giờ cam chịu sự nhàm chán như thế! Vào một ngày đẹp trời, có thể chúng ta sẽ góp tiền xây dựng chùa cho một nhà sư đểu đi quyên, sẽ cho tiền một gã hát rong cụt chân vì gã giấu cái cẳng chân lành lặn hẳn hoi trong ống quần khéo quá. Hoặc tệ hơn, chúng ta cho tiền một đứa trẻ ăn xin để cuối ngày nó mang về nộp cho mụ chủ chăn. Rất may là những câu chuyện như vậy không nhiều. Có đúng thế không? Hay là vì chúng ta không biết nhiều về những cái kết kiểu ấy? Cũng như chúng ta không biết được bao nhiêu phần trăm tiền ủng hộ đồng bào bão lụt mà Mặt trận tổ cò nhận từ nhà từ thiện sẽ đến được tay người bị nạn. Chẳng phải từ sau vụ tiền Tết cho người nghèo bị ăn cắp mà mình mới trở nên nghèo lòng tin vào cái tổ chức từ thiện quốc doanh này. Cứ theo suy luận logic thì trong một bộ máy mà ngay cả những việc các bạn ấy phải làm và được trả lương mà các bạn còn kệ thây ra đấy nếu chưa có lót tay thì không nên tin rằng các bạn sẽ làm tốt những việc từ thiện làm-hay-không-tùy-tâm, và không được trả công.

Người Việt có lẽ là một tộc dân giàu lòng thương người. "Lá lành đùm lá rách" có lẽ không phải là một lời đãi bôi, vì mình thấy rất nhiều người quanh mình làm từ thiện rất nhiệt tình. Nhưng cách làm từ thiện của chúng ta có chỗ không ổn. Chúng ta thiếu một tổ chức có phạm vi rộng lớn (giống như Mặt trận tổ cò), hoạt động có hiệu quả và được tin tưởng (không giống như Mặt trận tổ cò). Vì thế, các tổ chức từ thiện đều nhỏ lẻ, phạm vi hẹp, thành viên ít. Phần lớn chúng ta không tham gia một tổ chức từ thiện nào thường xuyên. Chúng ta làm từ thiện một cách ngẫu hứng, không có thông tin đầy đủ về đối tượng ta hướng đến, và không biết kết quả của công việc ta làm. Chúng ta ủng hộ đồng bào bị thiên tai hay thảm họa theo cách cho tiền một người ăn xin ngoài chợ: Chỉ để dỗ cái con lương tâm đang cựa quậy ngủ yên. Gửi đi một ít tiền bạc, xong, chúng ta xoa tay, tự hài lòng với chính mình, tối đến ngủ ngon. Nhưng câu chuyện không dừng lại ở đấy.

Vừa rồi, trên lá cải Dân Trí có một bài rất xúc động về "Bé năm tuổi chăm mẹ bị ung thư" [1]. Độc giả đọc xong gửi tiền nong giúp đỡ rất nhiều, lên đến tỷ đồng [2]. Đây đúng là một minh họa đẹp về lòng nhân ái của người Việt. Tuy nhiên, còn bao nhiêu hoàn cảnh khốn khổ khác không được lên báo thì sao? Có đủ báo chí để đưa tất cả những chuyện tương tự không? Lại nữa, thằng bé mới 5 tuổi, mẹ nó mất rồi thì nó biết làm gì với số tiền ấy?

Làm từ thiện kiểu "cho qua" có khi không những không giúp được người mà còn hại người. Mình có thằng bạn không bao giờ cho tiền những người ăn xin, nó bảo, không cho thì họ còn kiếm cách khác mưu sinh. Xin được thì họ cứ đi ăn xin mãi. Cũng có lý!

Ai đó đã nói: "Đừng cho cá. Hãy cho họ một cái cần câu". Chí lý, nhưng mấy ai làm theo được, bởi cho con cá thì dễ chứ cho cái cần thì không đơn giản. Ai biết người ta cần loại cần nào mà cho?

Trái với lời ông Cụ, mọi người sinh ra đều không bình đẳng. Người cao, người thấp, người béo, người gầy. Người may mắn thì được mạnh khỏe, minh mẫn. Người kém may mắn thì phải mang khuyết tật. Lớn lên thì sở thích của từng người khác nhau, năng lực của mỗi người cũng khác nhau. Nhưng ai cũng cần hai thứ: Sức khỏe và tri thức. Đó là hai cái cần câu mà không ai không cần.

Làm từ thiện nhằm vào hai cái đích ấy thì không thể sai đi đâu được. Vì thế, mình thấy làm như cái Vân Anh bạn mình [3], chị Nguyệt Anh chị họ mình [4] hoặc anh Michael Brosowski bạn mình [5] là chuẩn: Đối tượng rõ ràng, phương tiện cụ thể, kế hoạch thường xuyên, lâu dài, và quan trọng nhất là chỉ cho cần chứ không cho cá.

Mình dùng câu nói của tỷ phú John D. Rockefeller (1839-1937), một trong những nhà từ thiện lớn nhất mọi thời đại, để chốt lại bài này:

“Charity is injurious unless it helps the recipient to become independent of it.”

nghĩa là:

"Sự giúp đỡ từ thiện là có hại, trừ khi nó làm cho người nhận trở nên không cần tới nó nữa".

------------------------------------------------------
Links:

[1] Nghẹn lòng trước cảnh con 5 tuổi chăm mẹ ung thư

[2] Mẹ con cô giáo Mến đã nhận được 1 tỷ đồng

[3] Những Người Bạn

[4] Dự án từ thiện SympaMeals

[5] Quỹ trẻ em Blue Dragon